Het spectaculaire Harlinger feest rondom de Tall Ships Races ligt alweer een flinke poos achter ons, maar ik moest er tijdens het plannen voor deze SEUN plotseling aan denken. In een stand op een van de markten liep ik tegen iets, voor mij, heel bijzonders aan. Een originele Harlinger visserstrui. Tot op dat moment wist ik van het bestaan van die trui niet af. Maar wat blijkt? Achter die trui schuilt een uniek stuk nationaal erfgoed.
Tekst: Daniella Gerstel
Visserstruien laten, onbedoeld, een intrigerend deel van de vaderlandse geschiedenis zien. Een geschiedenis waarin de visserij een aanzienlijke rol speelt. Veel vissersplaatsen vormden vroeger een hechte en gesloten gemeenschap. Die hechtheid uitte zich bijvoorbeeld in klederdracht. Door dezelfde kleding te dragen, hoorde je bij de groep en was het duidelijk waar je vandaan kwam. Zo ook de visserstruien die werden gebreid volgens patronen die dochters van moeders leerden en nooit werden opgeschreven.
Ondergoed
Visserstruien werden gebreid en gedragen vanaf ongeveer 1875 tot net na de Tweede Wereldoorlog. Voor 1875 droegen men geen truien in Nederland. Breisels waren alleen voor ondergoed, kousen, sjaals en handschoenen. Als je in een trui naar buiten zou gaan, zouden mensen denken dat je in je ondergoed liep. Geen gezicht!
Linnen kiel
Vissersmannen droegen een linnen kiel, tot de komst van kielschepen als de logger.
Met deze schepen kon men veel noordelijker gaan vissen.
De overvloedige visgronden bij Schotland en Engeland trokken Nederlandse vissers. Lerwick op de Shetlandeilanden werd een tijdelijk basisstation. Vissers uit allerlei landen rond de Noordzee kwamen met elkaar in aanraking.
De Nederlandse vissers zagen de truien van de Engelsen en Schotten en al snel ruilden ze hun luchtige linnen kiel in voor een heerlijk warme gebreide trui. Zag je in die tijd iemand in een trui, dat wist je zeker dat het een zeeman betrof.
Vissers kwamen thuis met een gekochte of geruilde Engelse trui. De vrouwen breiden ze na of ze werden gemaakt door Engelse vrouwen die met een Nederlandse visser waren getrouwd. Het borduurwerk van de originele kiel werd nagebootst door er motieven in te verwerken.
Motieven
Die motieven stonden symbool voor allerlei zaken die met het leven op zee verbonden waren, zoals golven, eb en vloed, bliksem, hagel en kabels.
Het godsoog was een geliefd gebreid symbool van welvaart en bescherming. Het alziend oog waakt over de visser, maar hield hem ook trouw als hij in een verre haven was.
De motieven werden generatie op generatie overgedragen en zo eigen voor de plaats waar de trui werd gebreid. Zo kon je aan zijn trui zien waar een visser vandaan kwam.
Dit was geen exacte wetenschap. De maakster was bepalend voor de trui. Als zij trouwde met een visser uit een andere plaats, nam zij het patroon dat zij geleerd had mee en breide dat voor haar man.
Hoe warmer de trui moest zijn, hoe ingewikkelder het patroon, want in een ingewikkeld patroon ging meer wol. Als het te duur was om de trui helemaal in het patroon te breien, kwam het motief tevoorschijn in het bovenste deel, zodat de borstkas en longen lekker warm bleven.
De vrouwen en meisje breiden ware kunststukken. De truien moest strak zitten, zodat de wind er geen vat op kreeg en de mannen over boord sloegen.
Er is een anekdote van een Engelse jongen die bij het uittrekken van zijn trui zijn oorschelp afscheurde, zo strak was de hals. Uiteindelijk werd een rits in de trui gezet, zodat hij makkelijker aan en uit kon, maar toch strak om de nek kon worden gedragen.
Foutje als herkenningsteken
In het patroon dat bij de plaats hoorde, werd soms een expres foutje gebreid, zodat de maakster haar eigen trui kon herkennen.
Als een visser verdronk, kon zijn thuishaven worden bepaald aan de hand van motieven in de trui die hij droeg. Dit was zeker niet de reden dat elke plaats zijn eigen patroon had, maar in die gruwelijke situatie wel een waardevolle bijkomstigheid.
Schaatsen in ondergoed
Foto’s uit die tijd zijn uitzonderlijk, omdat ze bijzonder kostbaar waren om te maken. Onze Harlinger visserstrui is wel gefotografeerd. Visserman Rients van der Zee, geboren in Harlingen op 12 december 1896 en overleden op 12 maart 1974 prijkt op een schitterende foto van het Hannemahuis. Het is een opname van een schaatswedstrijd. De dames schaatsten in hun gebreide ondergoed.
(Zie foto bovenaan dit artikel)
Verstoppen voorkwam verdrinking
Mevrouw Alie van der Zee uit Harlingen is 97 jaar oud. Zij herinnert zich nog heel goed dat haar oma Aaltje altijd aan het breien was. Ze breide de warme Harlinger visserstruien voor haar man Bauke en zoon Rients. Rients, de vader van mevrouw Van der Zee, voer al op 13-jarige leeftijd op een haringlogger naar de Shetlandeilanden. Samen met zijn vader en oom. Alie van der Zee vertelt een opmerkelijk verhaal. Haar vader vond het varen verschrikkelijk. Hij werd aan een touw om zijn middel in zee gegooid om te leren zwemmen. Rients was op de heenreis naar Lerwick zo bang geweest dat hij een nachtmerrie kreeg, waarin zijn schip op de terugreis verging. Hij verstopte zich en werd door zijn vader en oom pas gevonden nadat hun logger was vertrokken. Woedend omdat de mannen hun aanmonstergeld waren misgelopen, gaven ze de jonge Rients flink op zijn kop.
Hij werd snel vergeven toen het schip waarmee ze terug naar Nederland zouden varen inderdaad met man en muis verging en de jongen hun drie levens redde!
Visserstrui onbekend
Het bestaan van de eigen visserstrui is in al die verschillende vissersplaatsen niet bij iedereen bekend. Sterker, als ernaar gevraagd werd, werd het bestaan van zo’n bijzonder eigen patroon soms pertinent ontkend. Maar dat is veel te weinig eer voor vrouwen en meisjes zoals Aaltje Kuiken, de oma van mevrouw van der Zee. Door dag in dag uit te breien, zorgden zij er niet alleen voor dat hun mannen, zonen en vaders op hun barre zeetochten een lekkere warme trui aan hun bast konden trekken, maar ook voor de generaties lange overlevering van dit uitzonderlijk onderdeel van ons Nederlands cultureel erfgoed.
Te koop bij Huuswurk
De visserstrui met het originele Harlinger patroon is verkrijgbaar bij Huuswurk – Grote Bredeplaats – Harlingen
Bron: Stella Ruhe
Visserstruien uit 40 Nederlandse vissersplaatsen